Mit i rzeczywistość przekazu podprogowego

Przy okazji obecnego kryzysu na Ukrainie pojawiły się zarzuty, że rosyjska telewizja stosuje różnego rodzaju hasła podprogowe, mające wpłynąć na obywateli Ukrainy. Jeśli to prawda, jest to wyjątkowo popisowe marnowanie zasobów, ponieważ tak rozumiany przekaz podprogowy po prostu nie działa. Daje to jednak fajną okazję do zajęcia się tym tematem i rozwiania nieco mitów, jakie nagromadziły się wokół tego zjawiska.

Idea przekazu podprogowego wywodzi się z przeprowadzonego w 1957 badania Jamesa Vicary’ego, który miał dodać do filmu wyświetlanego w kinie klatki z napisami „pij colę” i „jedz popcorn”, co miało się przełożyć na znaczący wzrost sprzedaży napojów i przekąsek. Niestety, okazało się później, że badań nie sposób zreplikować, a sam Vicary przyznał się do sfałszowania ich wyników. Reakcja opinii publicznej (międzynarodowy zakaz stosowania wpływu podprogowego w reklamach) okazała się więc skrajnie dysproporcjonalna względem faktycznego zjawiska. Nie pierwszy i nie ostatni raz zresztą, ale to opowieść na inny czas.

Czy oznacza to, że ten cały wpływ podprogowy to jedna wielka ściema? Co gorsza, czy znaczy to, że cała kasa, jaką wydałeś na nagrania z podprogowym wpływem, była wyrzucona w błoto?

Dla tych, którzy kupowali takie nagrania, niestety, odpowiedź brzmi tak. Nie ma wiarygodnych, zreplikowanych badań pokazujących skuteczność wpływu tzw. „subliminali”. Jeśli jednak chodzi o wpływ podprogowy jako taki, to jest to już nieco bardziej złożony temat. Jakiekolwiek efekty, jakie mogą dać takie nagrania, to czyste placebo. Oczekujesz, że po „podprogowym” nagraniu relaksującym uda Ci się zrelaksować, wiec się relaksujesz. Gdybyś oczekiwał, że to samo nagranie doda Ci energii, też by tak zadziałało.

„Werbalny” wpływ podprogowy – wpływ podprogowo podanych słów lub zdań na zachowania ludzi – według wszelkich dostępnych danych jest po prostu fantazją. Fantazja nie pierwszej świeżości zresztą. Już w czasach antycznych płacono różnym kapłanom czy magikom za rzucenie zaklęć miłosnych czy klątw – wpłynięcie na kogoś niebezpośrednio i na odległość. Pragnienie wpływania ludzi przez przekaz podprogowy stanowi po prostu przedłużenie tamtych starań.

Istnieje jednak inna kategoria wpływu podprogowego, która nie tylko działa, ale jest wręcz regularnie stosowana jako podstawa całego działu badań psychologicznych. Okazuje się bowiem, że o ile nie reagujemy na podprogowe słowa – prawdopodobnie są zbyt złożone poznawczo – o tyle faktycznie reagujemy na podprogowe obrazy, zwłaszcza proste i intuicyjne.

Co istotne, te reakcje funkcjonują na zasadzie tzw. torowania/primingu. To zjawisko polegające na wstępnej aktywacji pewnych treści (skojarzeń, sposobów reakcji, itp.), przez co są one szybciej dostępne, niż inne dostępne. Dla przykładu, jeśli w ramach przekazu podprogowego pokażę Ci logo określonego napoju, gdy zechce Ci się pić, masz dużo większą szansę wybrania akurat tego napoju spośród wielu innych. To samo logo nie da jednak żadnego efektu, jeśli niedługo po jego wyświetleniu nie będzie Ci się chciało pić. Podprogowe torowanie uczyni akurat ten napój łatwiej dostępnym skojarzeniem dla spragnionych osób, ale jeśli nie będzie okazji do przywołania tego skojarzenia, cały efekt szybko zaniknie.

Podobnie podprogowe zdjęcie uśmiechniętej czy smutnej twarzy może wpłynąć na odbiór przedstawionego po niej obojętnego symbolu, ale jeśli masz już silne nastawienie pozytywne lub negatywne względem tego symbolu, taki podprogowy wpływ niczego nie zmieni.

Innymi słowy, wpływ podprogowy jest wprawdzie możliwy, ale w formie dużo mniej inwazyjnej i dyrektywnej, niż to się wydaje większości ludzi. Podobnie jak inne metody torowania, nagina on prawdopodobieństwo pewnych zachowań, ale w żaden sposób nie jest decydujący.

Czy to znaczy, że nie da się wykorzystać takiego przekazu np. do zachęcenia się do nauki? Cóż, da się, ale w dość mało wydajny sposób – musiałbyś np. ucząc się przed komputerem ustawić sobie podprogowe puszczanie zdjęcia uśmiechu atrakcyjnej dla Ciebie osoby. Albo wrzucić sobie na tło ekranu coś, co chcesz przestać jeść i puszczać sobie podprogowo obrazek zepsutej żywności. Tego typu oddziaływania mogą pomóc, ale warto pamiętać, że będzie to wpływ drobny i tymczasowy. Bez pracy nie ma kołaczy, stała zmiana podejść i reakcji wymaga niestety nieco więcej wysiłku.

Podziel się tym tekstem ze znajomymi: