Jak uprzywilejowanie zmienia nasze zachowanie – i nasze postrzeganie

Jednym z najciekawszych eksperymentów, z jakimi zetknąłem się w ostatnich latach była pewna do cna nieuczciwa gra w Monopol.

Pomyśl o tym – ten eksperyment potrafił sprawić, że Monopol wydał się czymś ciekawym! Musiał być więc naprawdę niezły. I był! Pokazuje strasznie dużo o tym jak przywileje stają się dla nas niewidoczne i automatyczne, jak wpływają na nasze zachowania, ale też na naszą samoocenę.

Paul Piff i jego zespół stworzyli bardzo ciekawy model badania nierówności. Wykorzystują do niego grę w Monopol (swego czasu znaną w Polsce jako Eurobiznes) w której rywalizuje para uczestników. Przed rozpoczęciem rozgrywki wykonywany jest rzut monetą, na podstawie którego jeden  z graczy dostaje pewne benefity na start. Uprzywilejowany gracz zaczyna z dwukrotnie większą ilością pieniędzy, dostaje dwukrotnie więcej pieniędzy za przejście przez Start, na ruch rzuca dwiema kostkami zamiast jednej (więc częściej przechodzi przez Start) a nawet ma fajniejszego pionka niż drugi gracz.

Gracze, o czym nie wiedzieli, byli nagrywani na ukrytej kamerze. Bardzo szybko zaczęły pojawiać się duże różnice w zachowaniach między graczami.  Gracz uprzywilejowany robił się głośniejszy i bardziej dominujący. Z wspólnej miski z przekąskami brał więcej, niż gracz nieuprzywilejowany. Częściej demonstrował także nieprzyjemne zachowania typu jedzenia z otwartymi ustami.

(Inny eksperyment oparty na tej samej metodologii pokazał, że gracze nieuprzywilejowani po takiej grze mieli tendencje do spożywania ponadprzeciętnie kalorycznych posiłków.)

[br]

Ok, to wszystko można jednak sprowadzić do zwycięstwa i przewagi (oraz bycia słabym zwycięzcą), a nie uprzywilejowania. Ot, w eksperymencie było wielu buców którzy nie potrafili wygrywać. Zwycięstwo sprzyja wykształceniu zachowań dominujących. Itd. itp.

To co naprawdę ciekawe, to kolejny element badania, w którym zwycięzców zapytano o to, czemu wygrali. Wskazywali na włożony wysiłek, na mądre decyzje jakie podjęli. Absolutnie nikt z 50 przebadanych zwycięzców nie wskazał na początkową przewagę jako na przyczynę zwycięstwa!

(Podobne wyniki pojawiają się też w innych badaniach, nawet wśród osób które wygrały na loterii typu lotto 2/3 stwierdza, że w wygranej była jakaś ich realna zasługa!)

[br]

Pomyśl o tym przez chwilę. Monopol to gra o prostych regułach i przejrzystej strukturze. Z taką przewagą jak wpisana w grze bardzo trudno jest przegrać – to gra w dużej mierze losowa, więc możliwość „pociągnięcia większej ilości losów” w postaci szybszego ruchu i większych zarobków za okrążenie planszy dramatycznie zwiększa szanse gracza na wygraną. Nawet początkowa różnica w majątku zmienia bardzo dużo i na niej samej łatwo już wygrać.

A jednak nawet w tak prostym, oczywistym i przejrzystym modelu, ludzie i tak przypisują sobie dramatycznie zawyżoną sprawczość i zapominają o początkowych bonusach.

Co z tego, że mieli zasady skrzywione na swoją korzyść? Nie widzieli tego! Widzieli swój wysiłek i swoje decyzje i to nimi tłumaczą sobie swoją wygraną.

[br]

A teraz rozciągnij wnioski z tego małego badania na całe życie. Całe, niemożebnie bardziej złożone życie. W którym nasze startowe przewagi nie są tak jasne i wyraźne. W którym o tyle łatwiej jest uzasadnić swoje sukcesy własną ciężką pracą i dobrymi decyzjami, a porażki innych ich lenistwem i głupotą.

Prawda, że ciekawe badanko? :)

[br]

No dobra, a jakie z tego wnioski praktyczne?

1) Będziemy mieli potężną tendencję do nie doceniania własnego uprzywilejowania. To jak z wygodnymi butami – póki nie uwierają, niespecjalnie zwracamy na nie uwagę. Wymaga to więc od nasz świadomej autokorekty i prób wychwycenia takiego uprzywilejowania.

2) Miejmy świadomość, że uprzywilejowanym trudno będzie postawić się w roli innych i dostrzec swoje przewagi.

3) Miejmy świadomość, że uprzywilejowanie rozzuchwala i sprzyja niezbyt fajnym zachowaniom (a jak pokazują badania z przejadaniem się, również bycie ofiarą czyjegoś uprzywilejowania daje niefajne efekty).

[br]

---

---