Przy okazji jednej z dyskusji, w której brałem udział zasugerowano mi przedstawienie krótkiego wyjaśnienia tego czym jest metoda naukowa i dlaczego jest lepsza od opieraniu się na doświadczeniu. Efekt znajdziesz poniżej :)
O co chodzi z tą metodą naukową?
Kiedy próbujemy ocenić czy coś działa – np. czy dany lek pomaga wyzdrowieć w przypadku danej choroby -mamy przed sobą duże wyzwanie. W normalnej sytuacji może być masa czynników, których nie bierzemy pod uwagę – indywidualny stan zdrowia, wpływ innych leków, genetyka, niedoleczone inne choroby, itp. Dlatego tak naprawdę nie jesteśmy w stanie powiedzieć w oparciu o pojedynczy przypadek, czy coś zadziałało, czy nie – próbujemy przypisać skutek przyczynie, ale może to być po prostu nietrafne. Możemy zakładać, że dany lek pomógł – a tak naprawdę to dana osoba miała po prostu silny organizm, który sam zwalczył chorobę – i przypadkiem miało to miejsce niedługo po podaniu leku.
Stąd metoda naukowa. Polega ona na takim zaaranżowaniu sytuacji, aby dało się porównywać tylko jedną kluczową zmienną (czyli rzecz, której skuteczność chcemy sprawdzić) i jej wpływ na całą sytuację. Uzyskujemy to dzięki kilku zagraniom, z których najważniejsze to:
a) Dobór odpowiednio dużej próby (czyli zwykle odpowiednio dużej grupy ludzi) – dzięki temu te wszystkie inne czynniki, mogące zaburzać wynik, będą się losowo rozkładały w całej próbie. Niektórym osobom genetyka pomoże, inni będą mieli gorsze geny w danym kontekście, itp. Wszystkie wpływy się rozłożą po równo i ich efekt będzie zniwelowany, zostanie tylko efekt samej badanej zmiennej.
b) Próba musi być też reprezentatywna – tzn. stanowić stosunkowo typowy wycinek populacji, co do której chcemy wyciągać wnioski. Gdybyśmy np. mieli w próbie za dużo osób w bardzo dobrym stanie zdrowia, albo za dużo poważnie chorych, wyniki byłyby zakrzywione. Podobnie, gdybyśmy prowadzili sondaż przedwyborczy w siedzibie którejś z partii, wyszłoby na to, że ta partia ma 100% poparcia – ale przecież w wyborach będą głosowali też zwolennicy innych partii.
a) i b) pozwalają nam sprawdzić wpływ zmiennej. ALE zawsze jest ryzyko, że aparatura pomiarowa jest błędna, albo że badacz jest uprzedzony i podświadomie selektywnie dobiera wyniki. Dlatego stosujemy też…
c) Replikację – a więc powtórzenie badania przez inny zespół, w innym miejscu i czasie. Im więcej replikacji – tym bardziej wiarygodny wynik. Wszystkie wyniki ocenia się bowiem miarą wiarygodności – od tego mamy taką wartość jak „p”, które w uproszczeniu mówi nam o tym, jaka jest szansa na to, że uzyskane wyniki wyszły nam czysto losowo. Oczywiście, im niższe „p” tym lepiej. Replikacje wymagają też, by cała procedura była wystandardyzowana – tzn. by proces badania dało się powtórzyć niezależnie.
Ale… co jeśli replikacje dają różne wyniki? Wtedy mamy
d) Metaanalizy i systematyczne przeglądy literatury – czyli metody przeglądu dużej ilości badań w określonym temacie i łączenia ich wyników w jedną całość. Narzędzia metaanalizy są już tak rozbudowane, że potrafimy nawet wychwycić sytuacje, w której jakieś wyniki nie były publikowane (np. ktoś wykonał replikację badania, nie uzyskał potwierdzenia, ale uznał, że musiał się pomylić i nie oddał tych wyników do druku w publikacji naukowej).
A’propo publikacji naukowych, od tego mamy jeszcze mechanizm piąty, czyli
e) Proces peer-review, czyli recenzji koleżeńskiej. Wyniki badań nie są po prostu publikowane ot tak – musisz je poddać tzw. recenzji koleżeńskiej, analizie przez kolegów po fachu, którzy wychwycą ew. błędy i nadużycia.
f) Peer-review działa też wstecznie, co jakiś czas weryfikuje się opublikowane badania szukając w nich ew. problemów i czy nowych, niedostrzeżonych zależności i wielu naukowców zbudowało na tym swoją karierę.
Żaden z tych systemów sam w sobie nie jest idealny. Ale połączone tworzą bardzo ciasne sito, które pozwala nam dotrzeć do tego co działa, w oparciu o doświadczenia nie jednej osoby, a setek albo tysięcy, wyizolowane od całej tej masy czynników zaburzających oraz wyizolowane od indywidualnych uprzedzeń badaczy i poddane niezależnej weryfikacji całej procedury. Dzięki temu nauka pozwala nam stwierdzić co działa, a co nie – obiektywnie.
Masz pytanie z zakresu kompetencji miękkich/soft skills? Kanał Self Overflow dostarcza odpowiedzi z tego zakresu, dostosowanych w szczególności do potrzeb osób z sektora IT. Co tydzień nowe filmy z odpowiedziami na pytania od naszych widzów!
Przykładowe pytania: